جراحی مجاری اشکی (داكریوسیستورینوستومی DCR) جهت رفع انسداد و تخلیه مجاری اشكی مسدود شده و یا قسمت‌های دیگر سیستم اشکی مانند لاکریمال انجام می‌شود.
انسداد مجاری اشکی بیماری است که مسیر تخلیه اشک به بینی به صورت جزئی یا کامل مسدود شده و منجر به بروز مشکل در تخلیه اشک از غدد اشکی می شود.
اشک که برای مرطوب و سالم نگه داشتن چشم لازم است، از غده ای در زیر پلک فوقانی به نام غده اشکی تولید می‌شود و در سوراخ‌های کوچکی به نام حفره‌های لاکریمال در گوشه داخلی چشم (محل اتصال پلک‌های بالا و پایین) تخلیه می‌شود. و زمانی که پلک می‌زنیم، اشک از طریق مجرای اشک (مجرای نازولاکریمال) به بینی منتقل شده و مجدداً در بدن جذب می‌شود.
مجرای چشم و بینی می‌تواند دچار انسداد شده و مانع از تخلیه طبیعی اشک شود که افزایش خطر التهاب و عفونت چشم را به همراه خواهد داشت. زیرا با مسدود شدن مجاری اشکی، باکتریهای محبوس شده در کیسه بینی می توانند منجر به عفونتی به نام داكریوسیستیت شوند که در موارد شدید این عفونت می تواند به پلک ها نیز منتقل شود.
انسداد مجاری اشکی در نوزادان شایع است و از هر 10 نوزاد شش نفر را درگیر می کند. مجرای اشک در برخی نوزادان در بدو تولد کاملاً رشد نکرده و یا توسط یک لایه نازک پوشانده می شود که باعث انسداد جزئی می شود ولی معمولاً این مشکل خود به خود برطرف می شود.
در بزرگسالان نیز مجرای اشکی ممکن است در اثر عفونت ، ضربه یا تومور آسیب ببیند و دچار انسداد و گرفتگی شود که برای رفع آن نیاز به انجام جراحی مجرای اشکی می باشد.
علل انسداد مجاری اشکی در بزرگسالان
- ضعف پلک
- آسیب دیدگی استخوان ها یا بافت های اطراف چشم
- ضربه به بینی: در صورت شکستگی بینی، بافت اسکار می تواند مجرای اشک را مسدود کند.
- رشد غیرطبیعی جمجمه یا صورت: افرادی که دارای ناهنجاریهایی مانند سندرم داون هستنند، بیشتر تحت تأثیر انسداد مجاری اشکی قرار می گیرند.
- پولیپ های بینی: پولیپ ناشی از رشد بیش از حد مخاط بینی است که می تواند سبب انسداد مجاری اشکی شود.
- تومورها: تومورها ممکن است به مجرای اشک فشار وارد کرده و از تخلیه اشک جلوگیری کنند.
- تغییرات مربوط به سن: با افزایش سن، باریک شدن سوراخ های کوچک در پلک داخلی می تواند سبب مسدود شدن مجاری اشک شود.
- ورم ملتحمه: در بعضی موارد، التهاب ملتحمه ممکن است باعث پارگی مجرای اشک شود.
- عفونت: می‌تواند باعث التهاب و انسداد شود.
- جراحی یا جراحت قبلی: زخم یا آسیب استخوانی می‌تواند مانع جریان اشک شود.
- سلول‌های پوستی شل یا ذرات کثیفی: می‌توانند در مجاری اشک قرار بگیرند.
- قطره چشم دارویی: استفاده طولانی مدت از برخی از داروها می‌تواند منجر به انسداد مجرای اشکی شود.
- درمان سرطان: مجاری اشکی ممکن است تحت تأثیر پرتودرمانی یا شیمی درمانی مسدود شوند.
علائم انسداد مجاری اشکی
- افزایش میزان اشک ریزش (سرازیر شدن اشک روی صورت یا گونه)
- بزرگتر به نظر رسیدن قطرات اشک
- متورم ، ملتهب و عفونی شدن مجرای اشکی
- خشکی چشم ها
علائم عفونت در مجاری اشکی
- التهاب ، حساسیت و قرمزی گوشه داخلی چشم یا اطراف چشم و بینی
- عفونت های مکرر چشم
- ترشحات مخاط چشم
- مژه های پوسته دار
- تاری دید
- اشکهای خون آلود
- تب
درمان انسداد مجاری اشکی
با توجه به علت و نوع انسداد مجاری اشکی، پزشک از روش های درمانی زیر برای بازکردن انسداد استفاده می کند.
- اگر انسداد به دلیل آسیب دیدگی صورت ایجاد شده باشد، سیستم تخلیه اشک چند ماه پس از درمان آسیب مجدداً به طور خودکار دوباره شروع به کار می کند و هیچ درمان اضافی لازم نیست.
- اگر انسداد مجاری اشکی به علت عفونت باشد، پزشک با تجویز آنتی بیوتیک آن را برطرف می کند و در موارد شدید عفونت، نیاز به بستری شدن بیمار در بیمارستان و تجویز آنتی بیوتیک های داخل وریدی می باشد.
- در بزرگسالانی که مجرای اشکی آنها نیمه مسدود شده است از روش گشاد کردن سوراخ باریک شده استفاده می شود. در این روش پزشک با استفاده از ابزاری دهانه سوراخ را بزرگ کرده و یک لوله باریک را از طریق سوراخ مجرای اشکی به سیستم تخلیه اشک هدایت می کند، سپس این لوله از طریق دهانه بینی برداشته می شود. همچنین مجرای اشک با محلول نمکی شسته می شود تا انسداد باقی مانده از بین برود.
- اگر مجرای اشکی در اثر زخم یا التهاب باریک و مسدود شده باشد، پزشک از روش اتساع سوند بالونی استفاده می کند. در این روش یک سوند به عرض حدود 2 تا 3 میلی متر با یک بادکنک باد شده روی نوک آن از مجرای اشک مسدود شده عبور داده می شود، سپس پزشک چندین بار بادکنک کوچک را باد کرده و تخلیه می کند تا انسداد سیستم مجرای اشک باز شود. این روش درمان با بیهوشی عمومی انجام می شود.
- روش دیگر بازکردن انسداد مجرای اشک استنت گذاری یا لوله گذاری است. در این روش پزشک یک لوله فلزی (استنت) را از سوراخ گوشه چشم وارد کرده و در آن باقی می گذارد. این لوله قابل مشاهده است ولی آزار دهنده نیست. لوله برای سه تا چهار ماه در داخل مجرا باقی می ماند و سپس خارج می شود. این روش نیز با بیهوشی عمومی انجام می شود.
- اگر تومور باعث انسداد مجرای اشک شده باشد، ممکن است پزشک برای کوچک کردن آن از روش های شیمی درمانی یا پرتودرمانی استفاده کند.
- در صورتی که گزینه های درمانی فوق برای باز کردن مجرای اشک مسدود شده کافی نباشد، پزشک جراحی داکریوسیستورینوستومی را توصیه می کند. در این روش پزشک با ایجاد ارتباط جدید بین کیسه اشکی و بینی، مسیر جدیدی (برای تخلیه اشک از طریق بینی به طور عادی) ایجاد می کند.
انواع داكریوسیستورینوستومی (DCR)
جراحی DCR به طور معمول مؤثرترین روش درمانی رفع انسداد مجاری اشکی می باشد و بسته به نوع انسداد مجرای اشک به روش های متفاوتی انجام می شود.
DCR خارجی
در این روش جراحی، یک برش کوچک در قسمت بالای بینی نزدیک پل بینی ایجاد می‌شود و یک قطعه کوچک از استخوان برداشته می شود تا بین کیسه اشکی و بینی باز شود. در بعضی موارد برای جلوگیری از ایجاد زخم و باز نگه داشتن مجرا، یک لوله موقت به داخل مجرا وارد می‌شود. دهانه آن با بخیه بسته شده و لوله بعد از 8 هفته برداشته می‌شود.
DCRآندوسکوپی یا آندونازال
جراحی تخلیه اشک از طریق بینی با استفاده از آندوسکوپ و بدون ایجاد برش روی پوست انجام می شود.
کاشت مجرای اشک مصنوعی
در این روش جراحی DCR برای تسهیل تخلیه اشک یک لوله شیشه مانند به نام (لوله جونز) در پشت پلک قرار داده می‌شود. این مجرای اشک مصنوعی دائمی معمولاً در مواردی استفاده می‌شود که مجرای نازولاکریمال باز یا ترمیم نشود.
مراقبت‌های بعد از جراحی مجاری اشکی
- پس از جراحی DCR ممکن است تا چند روز ترشحات خونین از بینی داشته باشید، حداقل تا پنج روز پس از جراحی از فین کردن خودداری کنید.
- برای پاک کردن مخاط سوراخ بینی از قطره‌های نمکی بینی یا Afrin استفاده کنید.
- محل برش را تمیز نگه دارید و در صورت لزوم زخم را با گوش پاک کن و پراکسید تمیز کنید.
- از کیسه ی یخ (4 بار در روز به مدت 2 روز) برای کاهش تورم استفاده کنید.
- از دستگاه بخور برای مرطوب نگه داشتن هوا استفاده کنید.
- از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید.
- از فعالیت‌هایی که باعث می‌شود خاک به زخم وارد شود خودداری کنید.
- از شنا کردن تا دو هفته بعد از جراحی خودداری کنید.
- در صورت خونریزی بیش از حد بینی یا داشتن تب شدید و یا قرمزی و درد در محل زخم سریعاً با پزشک خود تماس بگیرید.
